Κείμενο: Αλέξανδρος Βραχνός, Κατερίνα Πανταζή

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Βραχνός, Kristen Mann

Μετάφραση στα Αγγλικά: Κατερίνα Πανταζή

Σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, στα πλαίσια της δράσης Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές 2025, το Σάββατο 24 Μαΐου πραγματοποιήθηκε επίσκεψη και ξενάγηση στον Αρχαιολογικό Χώρο Ζαγοράς και στον Αρχαίο Πύργο Αγίου Πέτρου. 

Σε ένα γεμάτο από τοπικές δράσεις Σαββατοκύριακο, 11 άτομα από Χώρα, Στραπουριές, Καππαριά, Απροβάτου, αλλά και από Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο, συγκεντρώθηκαν στο εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας στην περιοχή της Σταυροπέδας νωρίς το πρωί αποφασισμένοι να ανακαλύψουν αρχαίους τόπους και ιστορίες του νησιού μας. 

Μετά από σύντομη πεζοπορία σε τμήμα της διαδρομής με σήμανση νο 7, φτάνοντας στον αρχαιολογικό χώρο της Ζαγοράς, η Αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Ελένη Καλάβρια μας ξενάγησε στο χώρο παρέχοντας πολλές πληροφορίες. Μαζί μας ήταν και η αρχαιολόγος και Route Angel της διαδρομής Kristen Mann η οποία έχει συμμετάσχει για αρκετά χρόνια στην ανασκαφή του αρχαιολογικού χώρου της Ζαγοράς.

Από όσα ακούσαμε, εμείς κρατήσαμε τα κυριότερα σημεία:

Ο οικισμός της Ζαγοράς χρονολογείται στην Γεωμετρική εποχή, παρέμεινε δε ενεργός από το 1100πΧ έως το 700πΧ. Ο Χώρος της Ζαγοράς βρίσκεται σε μία μικρή επίπεδη χερσόνησο, φυσικά οχυρομένη, με σχεδόν κάθετες πλευρές από τις τρεις πλευρές που βρέχονται από θάλασσα και μόνο από την τέταρτη πλευρά ενώνεται με μια στενή λωρίδα γης με την υπόλοιπη περιοχή. Η είσοδος του οικισμού βρισκόταν στο πλάι στην άκρη του βράχου όπου έχασκε κενό τουλάχιστον 100μ. μέχρι την θάλασσα για την προστασία της από εχθρούς.

Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τα θεμέλια του οικισμού, όπου διακρίνονται μεγαλύτερες ή μικρότερες κατοικίες, αποθηκευτικοί χώροι για τις σοδειές και σε κεντρικό σημείο, θεμέλιο βωμού όπου φαίνεται να συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι για τις λατρευτικές τους τελετουργίες. Σε κοντινή απόσταση εκτός του οικισμού, έχει βρεθεί χώρος που πιθανώς να ήταν νεκροταφείο αλλά δεν έχουν βρεθεί τάφοι. Επίσης, στην γύρω περιοχή, οι άνθρωποι διατηρούσαν τις καλλιέργειές τους. Αξιόλογα αντικείμενα καθημερινής χρήσεως γεωμετρικής εποχής έχουν ανακαλυφθεί και εκτίθενται στο Αρχαιολογικό μουσείο της Χώρας. Φαίνεται ότι είχαν και στάμνες για μεταφορά του νερού των οποίων τα τοιχώματα ήταν εξαιρετικά λεπτά, για να είναι ελαφριές, καθώς ήταν φτιαγμένες από πηλό που είχε ιδιαίτερες αντοχές.

Ο οικισμός της Ζαγοράς εγκαταλείφθηκε περίπου το 700πΧ και οι κάτοικοι μετακόμισαν σε άλλη περιοχή. Οι απόγονοί τους επέστρεφαν όμως στον εγκαταλελειμμένο οικισμό ως προσκυνητές στον ναό που έχτισαν για να εορτάσουν μέχρι το 300πΧ περίπου. Χρησιμοποιούσαν δε τα παλαιά σπίτια σαν χώρους διαμονής τις ημέρες των εορτών. Οι αρχαιολόγοι δεν γνωρίζουν γιατί εγκαταλείφθηκε ο οικισμός, πιθανώς λόγω κλιματικής αλλαγής, ίσως να στέρεψε η πηγή που βρισκόταν εκτός των τειχών και τον εξυπηρετούσε, ή διότι το λιμάνι δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει μεγαλύτερα πλοία που άρχισαν να χρησιμοποιούνται.

Στα δεξιά της Ζαγοράς, κοιτώντας προς την θάλασσα, υπάρχει ένας παρόμοιος βράχος / χερσόνησος όπου υπήρξε ο αρχαίος οικισμός του Στρόφιλα που κατοικήθηκε από το 4500πΧ μέχρι το 3000πΧ.

Μετά από την ξενάγηση των αρχαιολόγων, πήραμε το μονοπάτι της επιστροφής. Αν και η μέρα ήταν αρκετά ζεστή και το περπάτημα κουραστικό, με θερμό ενδιαφέρον κινήσαμε για το δεύτερο μέρος της ξενάγησης στον αρχαίο πύργο του Αγίου Πέτρου.